Tikkop - Adriaan van Dis

Tikkop is het verhaal van oud anti-apartheidsstrijder Mulder, die na lange tijd terugkeert naar het ´nieuwe´ Zuid-Afrika. Maar Mulder is in al die jaren een andere persoon geworden. Twee beroertes hebben hem oud en traag gemaakt, en hij draagt zelfs een andere naam dan tijdens zijn dagen als jonge, energieke held in dit land. Zijn overtuiging met betrekking tot de Apartheid, is echter nog niet of nauwelijks veranderd. Met alle geweld wil Mulder zich onder de zwarte bevolking mengen en met eigen ogen zien hoe het hen tegenwoordig vergaat. Het blijkt een desillusie. De scheidslijn tussen blank en zwart is anders, maar nog steeds groot. Tijdens een wandeling wordt Mulder door een valse hond in zijn kuit gebeten, terwijl de hond door lokale jongelui juichend wordt aangemoedigd. Symbolisch en illustratief voor de sfeer die er hangt. Corruptie, agressie, en goedkope drugs hebben de samenleving aangevreten. Van Dis verwoordt het mooi in een van Mulders vele stille overpeinzingen:

Het nieuwe Zuid-Afrika was een beet in zijn kuit, verborg zich achter hoge muren, dook naar verboden schelpen, hoereerde en snoof zich stom. Mooie toekomst.

Mulder blijkt niet alleen te zijn teruggekeerd om te zien hoe het er voorstaat met Zuid-Afrika, hij is ook op zoek naar herinneringen aan een oude liefde. Veel ervan is door de tijd, maar vooral door de beroertes uit zijn geheugen weggelekt. Stukje bij beetje komen de beelden en geluiden terug en wordt het plaatje steeds completer.

Een andere verhaallijn gaat over Hendrik. Hendrik is een tikkop, een aan de goedkope drug ‘tik’ verslaafde tiener. Mulder en zijn hervonden apartheidsbewegingskameraad Donald proberen zich over de jongen te ontfermen en gaan daarin zo ver dat ze hem zelfs bij hen in huis nemen. De dynamiek tussen de twee oudere heren en jonge tikkop is mooi beschreven, leest als een trein en zorgt ervoor dat je als lezer wilt weten hoe het verhaal verder zal gaan.

Deze lijn is echter de enige in het verhaal die echt goed uit de verf komt en daarom is het extra jammer dat deze pas zo laat op gang komt. We zijn al op driekwart in het boek, als Hendrik bij Mulder en Donald onderdak krijgt. De jacht op de herinneringen aan de geliefde blijven wat vaag en soms wat ingewikkeld waar heden en verleden door elkaar lopen. De dynamiek tussen de huidige blanke en zwarte bewoners in het vissersdorp blijft wat aan de oppervlakte, doordat Mulder eigenlijk buiten beide groepen staat.

Wat ook niet zo geslaagd is, is de taal van Van Dis. Er staan mooie passages in en af en toe mooie metaforen, maar de woordkeuze is soms eigenaardig. Af en toe belemmert het zelfs het lezen. Een voorbeeld:

Ze namen het zandpad achter de villa’s en klommen de wilde duinen in. Mulder liep in Donalds spoor, maar gleed telkens terug en raakte achterop. Zijn achterbeen haperde, maar hij gaf geen kik.

Achterbeen? Gaat het hier ineens over een paard? Bedoelt hij dat het been dat door de beet van een hond was verwond steeds achterbleef? Is het een verwijzing naar een Afrikaans woord? Is het overdrachtelijk bedoeld? Is het een woordspeling die mij ontgaat? Ik heb geen idee. Alles bij elkaar genomen krijgt Tikkop van mij toch een voldoende, zij het een krappe. Er staan voldoende mooie observaties in en bovendien is de verhaallijn van de Tikkop, waar de titel naar verwijst, knap uitgewerkt. Ook wordt het boek mooi afgerond. Mulder keert terug naar Nederland en komt er eigenlijk tot zijn eigen verrassing achter dat de tijd en de beroertes hem veel minder veranderd hebben dan hij zelf aanvankelijk dacht.

Adriaan van Dis, Tikkop (2010). Uitgeverij Augustus, ISBN 978 90 457 0244 5, 221 pagina's.