De Mens 2.0 De mens is gedoemd uit te sterven. Zo rond het einde van de eenentwintigste eeuw zal een nieuwe soort de planeet Aarde bevolken. De mens zal zijn vervangen door een betere soort. Beter, want onsterfelijk en nog belangrijker: niet-individualistisch.
Heel in het kort is dit waar de Franse auteur Michel Houellebecq op uit komt in zijn roman Elementaire Deeltjes. De roman volgt twee halfbroers, Bruno en Michel, gedurende grofweg de laatste veertig jaren van de twintigste eeuw. Bruno en Michel zijn gescheiden van elkaar opgegroeid. Beide zijn ze een product van de seksuele revolutie die de westerse wereld gedurende de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw onderging. Ze zijn zonen van dezelfde moeder, een moeder die vooral, of eigenlijk uitsluitend, geïnteresseerd was in het maximaliseren van haar eigen genot. Voor Bruno en Michel had ze geen oog. Ze worden opgevoed door hun respectievelijke grootouders van vaders kant (net als Houellebecq zelf overigens). Met name Bruno maakt ellendige kinderjaren door, waarin hij veel wordt gepest door school- en klasgenootjes, maar ook Michel maakt de nodige misère mee in zijn prille jeugd.
Op beide heeft dit alles een tegengestelde uitwerking. Bruno ontwikkelt zich tot een ziekelijk aan seks verslaafde genotzoeker, terwijl Michel een uiterst serieuze en ietwat neerslachtige moleculair bioloog wordt, die niet of nauwelijks interesse toont voor alles wat met seks te maken heeft. Bruno, de genotzoeker, is echter zeer slecht uitgerust voor zijn voortdurende jacht op ongelimiteerde uitspattingen. Hij is lelijk en maar matig sociaal begaafd. Zijn verlangen naar wat voor hem niet is weggelegd, maakt hem tot een betreurenswaardige en ongelukkige anti-held. Hij bevindt zich duidelijk aan de negatieve kant van de door de seksuele revolutie gecreëerde scheidslijn tussen arm en rijk; dat wil zeggen arm en rijk op het gebied van de vervulling van begeerte.
Michel, de moleculair bioloog, is als gevolg van de verwaarlozing door zijn moeder niet in staat om in contact te staan met zijn gevoel. Emotioneel afgestompt als hij is, slaagt hij er als tiener niet in de liefde van het mooiste meisje van de school te beantwoorden. Ook Michel wordt hierdoor een wat tragische figuur, die voortdurend somber is maar niet genoeg tot zijn emoties kan doordringen om echt in een depressie te geraken. Hij heeft zijn leven in dienst gesteld van de wetenschap en is zeer succesvol in zijn vak. Hij slaagt erin de formules te vinden waarmee de dna code kan worden berekend voor de perfecte mens. Onder meer het mechanisme dat ouderdomsverval veroorzaakt kan als het ware uit het dna worden gefilterd, waardoor een onsterfelijke superieure vorm van de mens ontstaat. Uiteindelijk vormen zijn publicaties de basis voor de eerste kloon van de volmaakte mens, maar dan is Michel zelf al lang op mysterieuze manier verdwenen.
Om iets goed te kunnen bestuderen moet je het soms onder de microscoop leggen. Dat is precies wat Houellebecq doet met de gevolgen van de seksuele revolutie. Zijn gedachte-experiment trekt die gevolgen tot in het extreme door, hij vergroot ze uit. Zijn conclusie is dan dat het voor de mensheid, zoals deze er nu uit ziet, geen houdbare zaak is.
De mens 2.0 wordt mede mogelijk gemaakt door Bruno en Michel. Bruno en Michel zijn knap beschreven voorbeelden van de individualistische mens, terwijl je het henzelf nauwelijks kunt aanrekenen. De sociologische ontwikklingen van de tweede helft van de twintigste eeuw hebben ze gevormd tot wie ze zijn. Een positieve eigenschap die Houellebecq zijn personages meegeeft is dat ze over doorzettingsvermogen beschikken. Bruno realiseert zich maar al te goed dat hij geen aantrekkelijke partij is, maar toch gaat hij niet bij de pakken neerzitten. Hij vervalt niet in passiviteit maar pakt zijn probleem actief aan. Gedisciplineerd gaat hij naar de sportschool en gaat onder het mes voor een haartransplantatie. Michel is gedreven in zijn vak en zorgt met die eigenschap, weliswaar indirect, voor de vervanging van de mensheid door een betere soort.
Is Elementaire Deeltjes een aanrader? Ja en nee. Ja omdat het verhaal aan het denken zet over de huidige westerse maatschappij en aantoont dat het op den duur misgaat als een samenleving geen samenleving meer probeert te zijn, maar een verzameling van miljoenen alleen voor zichzelf zorgende individuen. Nee omdat de grote hoeveelheid onsmakelijke en plastische beschrijvingen van seks het boek uiteindelijk een nogal schunnige boventoon geven. Toegegeven, de beschreven seks heeft een functie in het verhaal, maar overdaad schaadt. En dat is jammer omdat de boodschap daardoor veel mensen niet zal bereiken. Vele lezers zullen het boek na een pagina of veertig wegleggen en in Houellebecq slechts gefrustreerde pornograaf zien, die tijdens het schrijven van het boek in een heftige midlife crisis verkeerde.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten